Studentski aktivizam je često kroz istoriju bio i pokretač i katalizator važnih društvenih promena. Iako su često fokusirani na škole, nastavne planove i sredstva za obrazovanje, studentske grupe uticale su na veće političke događaje, navodi Adam Flečer u svojoj knjizi „Guide to Social Change Led By and With Young People”.
Foto: Startuj.infostud.com (Shutterstock)
Studentski aktivizam na univerzitetskom nivou postoji koliko i sam univerzitet. Već u 13. veku, studenti u Parizu i Bolonji održali su kolektivne akcije, a 1519. godine 150 učenika Sungkunkvan univerziteta protestovalo je protiv kralja u Južnoj Koreji.
Studenti su se kroz istoriju udruživali i protestovali zbog uslova studiranja, visina školarina, svojih prava na fakultetima, ali i zbog širih društvenih i političkih pitanja. Neretko su predvodili neke od najvećih protesta u istoriji koji su doveli do raznih društvenih promena. Ovo su neki od najvećih studentskih protesta kroz istoriju u svetu i u Srbiji:
"Sit-in" protest u Grinsboru 1960. godine
Prvog februara 1960. godine, četiri afroamerička studenta s Državnog univerziteta za poljoprivredu i tehniku Severne Karoline sela su za šank u restoranu Vulvort u Grinsboru, koji je bio rezerviran samo za belce, što je poslužilo kao katalizator za talas mirnih protesta protiv segregacije u poslovnim objektima širom zemlje.
Poznati kao Grinsborska četvorka, ovi studenti protestovali su protiv segregacionih zakona koji su diskriminisali afroameričke ljude, koji su bili sprečeni da uđu u određene javne objekte. U to vreme, afroamerikancima bilo je dozvoljeno da kupuju i jedu na pultu za brzu hranu, ali im je bilo zabranjeno da sede za stolom. Nakon gotovo sedmice protesta, blizu 400 studenata se okupilo u objektu kako bi demonstrirali. To je dovelo do integracije ugostiteljskih objekata širom juga zemlje, a u julu 1960. godine, šank za ručak u Vulvortu u Grinsboru otvoren je za crnopute posetioce.
Majski pokret u Parizu 1968. godine
Jedan od najpoznatijih studentskih pokreta 20. veka dogodio se u Francuskoj tokom maja 1968. godine. Inspirisani radikalnim levičarskim idejama, studenti su protestovali protiv konzervativnog obrazovnog sistema, socijalne nepravde i rigidnih društvenih normi. Demonstracije su eskalirale u opšti štrajk, koji je okupio preko 10 miliona ljudi i paralisao Francusku. Iako pokret nije doveo do konkretnih političkih promena, ostavio je dubok trag na kulturu i društvo, podstičući debatu o društvenim pravima i slobodama.
Pucnjava na državnom univerzitetu Kent 1970. godine
Protesti protiv rata u Vijetnamu nastavili su se tokom 1960-ih, a mnoge od njih predvodili su studenti. Kada je Ričard Nikson izabran 1968, obećao je da će okončati rat, ali 1970. SAD su izvršile invaziju na Kambodžu. Protesti su počeli sledećeg dana, uključujući i na Univerzitetu Kent State. Tokom narednih nekoliko dana došlo je do povećanja napetosti između policije i demonstranata. 4. maja, univerzitetski zvaničnici pokušali su da zabrane zakazani protest, ali se ipak pojavilo oko 3.000 ljudi. Dočekalo ih je 100 Nacionalnih gardista Ohaja naoružanih vojnim puškama. Kada je gomila počela da viče i baca kamenje, gardista je otvorio vatru, ubivši četiri učenika i ranivši devetoro.
Kampus u državi Kent je zatvoren i održan je štrajk studenata širom zemlje sa skoro 4 miliona učesnika. Protesti protiv rata u Vijetnamu poput onog u državi Kent zauvek su promenili studentski aktivizam, podižući ulog u protestima i učvršćujući antiratno osećanje u milionima Amerikanaca.
Baršunasta revolucija 1989. godine
Od kraja Drugog svetskog rata, čehoslovačku vladu je kontrolisala Komunistička partija koja je potiskivala kritike. Godine 1989, devet dana nakon pada Berlinskog zida, studenti su se okupili u Pragu da odaju priznanje 50. godišnjici smrti demonstranata tokom demonstracija protiv nacističke okupacije. Protest je prerastao u antivladin događaj sa studentima koji su uzvikivali antikomunističke parole. Policija je odgovorila nasiljem, ali su protesti rasli i proširili se na druge gradove. Dana 20. novembra 500.000 demonstranata okupilo se na Vaclavskom trgu.
Osam dana kasnije, rukovodstvo Komunističke partije podnelo je ostavku, ustupajući mesto novoj antikomunističkoj vladi. Vaclav Havel, pesnik, dramaturg i glavni lider demokratskog pokreta izabran je za predsednika. Češka i Slovačka regija su se razdvojile, a 1993. Havel je izabran za prvog predsednika Češke. Pošto su studenti mirnim putem srušili vladu, te kritične nedelje protesta postale su poznate kao Baršunasta revolucija.
Studentski aktivizam u Jugoslaviji
Organizovan je tokom dvadesetih godina 20. veka kada je osnovan Revolucionarni studentski pokret na Beogradskom univerzitetu. Studentski pokret borio se za poboljšanje materijalnog položaja studenata i očuvanje autonomije univerziteta, protiv diktature i fašizma. U istoriografiji bivše SFRJ, ovaj pokret naziva se i Napredni studentski pokret. Revolucionarni studentski pokret delovao je na svim Univerzitetima u Jugoslaviji, ali je najjači bio na Beogradskom univerzitetu.
Dan studenata Beogradskog univerziteta
Praznuje se 4. aprila, u znak sećanja na dan kada je 1936. godine, tokom studentskog štrajka, u sukobu sa pripadnicima „Organizacije nacionalnih studenta“ (ORNAS), poginuo student prava Žarko Marinović. Štrajk tokom kojeg je on poginuo, bio je vrhunac borbe revolucionarnog studentskog pokreta i zahvatio je sve univerzitete u Jugoslaviji. Kao rezultat ovog štrajka povučen je predlog vlasti o uvođenju studentske policije i smenjen rektor Vladimir Ćorović.
Odluku o ustanovljenju 4. aprila kao Dana studenta donelo je Predsedništvo Univerzitetskog odbora Saveza studenata Beograda, 2. aprila 1959. godine, u okviru proslave četrdesetogodišnjice SKJ i SKOJ-a. Dan studenata je prvi put proslavljen 1960. godine nizom manifestacija od 2. do 4. aprila.
Prilikom proslave Dana studenta, 4. aprila 1966. godine, na zgradi Patološkog instituta Medicinskog fakulteta, postavljena je spomen-ploča Žarku Marinoviću, na kojoj piše: „4. aprila 1936. u borbi protiv nenarodnog režima pao je na ovom mestu student prava ŽARKO MARINOVIĆ učesnik najvećeg štrajka studenata Beogradskog univerziteta. Studenti Beograda, 4. aprila 1966“.
„Studenti su u pravu“ 1968. godina u Beogradu
Sve je počelo 2. juna uveče, kada su manifestacije „Karavan prijateljstva“ i „Mikrofon je vaš“ zbog kiše bile premeštene u salu Radničkog univerziteta, kraj Doma Studentski grad, poznatijeg kao Studenjak. Deo studenata nije bio pušten u salu jer nije bilo mesta, a mesta su zauzeli graditelji Novog Beograda – brigadiri sa kojima su se studenti sukobili, a zatim i sa milicijom koja je pristizala u sve većem broju. Neredi su se tokom noći preneli i kod nekadašnjeg podvožnjaka, gde su studenti zaustavljeni na putu ka Saveznoj skupštini, gde su hteli da „izlože zahteve“ koje su prethodno usvojili.
Budući da se situacija narednih dana nije smirivala, vlast je morala da preduzme korake i Tito se vanredno obratio u večernjem Dnevniku.
„Veliki broj, 90 procenata studenata, je poštena omladina o kojoj mi nismo vodili dovoljno računa, u kojoj smo videli samo učenike, samo đake u školama, za koje još nije bilo vreme da se uključuju u društveni život naše socijalističke zajednice. To je bilo pogrešno. Mi smo njih ostavili same. Tu svoju grešku mi sagledavamo. I mi smo je utvrdili na današnjoj sednici“, rekao je Tito.
Studentski protesti `90-ih godina u Srbiji
Studentski protesti kod Terazijske česme marta 1991. bili su odgovor na reakciju države tokom velikih demonstracija protiv tadašnjeg režima Slobodana Miloševića. Ishod protesta bila je smena rukovodstva Televizije Beograd, ministra policije Radmila Bogdanovića, oslobađanje opozicionog lidera Vuka Draškovića i smena direktora Radio-televizije Beograd Dušana Mitevića.
Srbija se 1992. suočavala sa velikim međunarodnim sankcijama, između ostalog, zbog učešća JNA u ratu u BiH. Kao reakcija na stanje u društvu, nastao je studentski protest. Preko 10.000 studenata okupilo se 15. juna ispred zgrade Rektorata Univerziteta u Beogradu zahtevajući ostavku tadašnjeg predsednika države Slobodana Miloševića, raspuštanje Skupštine Srbije, raspisivanje izbora i formiranje koalicione vlade vlasti i opozicije. Iako je imao veliku podršku i profesora i javnih ličnosti i običnih građana, završen je bez ispunjenja zahteva.
Kada je režim Slobodana Miloševića 1996. falsifikovanjem zapisnika sa lokalnih izbora pokušao da ospori pobedu opozicione koalicije "Zajedno", studenti se pridružuju protestima koji su trajali tri meseca. Tih meseci, krajem 1996. i početkom 1997. većina beogradskih fakulteta nije radila. Studenti su izlazili u šetnje sa pištaljkama, izvodili razne performanse, udarali u šerpe. Organizovali su i doček Nove godine u centru Beograda kada se okupilo više od 100.000 ljudi. Protesti su završeni nakon dolaska specijalnog izaslanika OEBS-a Felipea Gonzalesa, februara 1997. godine, kada je Miloševićeva vlada pristala da donošenjem leks specijalisa prizna pobedu opozicije u Beogradu i drugim gradovima.
Studenti su se priključili i masovnim demonstracijama koje su kulminirale 5. oktobra. Jednu od ključnih uloga u tome odigrao je pokret Otpor. Demonstracije su izbile nakon što su tadašnje vlasti odbile da prihvate rezulate izbora, po kojima je Vojislav Koštunica, kao kandidat opozicionog bloka pobedio Slobodana Miloševića na izborima u Saveznoj Republici Jugoslaviji, 24. septembra 2000. godine.
Studenti danas
U momentu pisanja ovog teksta, studenti su blokirali sve fakultete u Beogradu i Novom Sadu, a u blokadi su i određeni fakulteti u drugim gradovima Srbije. Zahtevi studenata su, kako navode na svom zvaničnom Instagram profilu: objavljivanje dokumentacije o rekonstrukciji železničke stanice u Novom Sadu, odbacivanje optužbi protiv uhapšenih i privedenih na protestima, podnošenje krivičnih prijava protiv napadača na studente i profesore i povećanje izdvajanja sredstava za državne fakultete za 20%.
Vlada Srbije saopštila je da je na svom sajtu objavila celokupnu dokumentaciju o padu nadstrešnice u Novom Sadu, prilikom koje je nastradalo 15 osoba, a dve su teško povređene. Studenti navode da dokumentacija nije kompletna i da blokade fakulteta ostaju do ispunjena svih zahteva.
„Takođe, koristimo ovu priliku da se još jednom jasno ogradimo od svih političkih stranaka, obeležja i organizacija. Naš jedini cilj ostaje hitno ispunjenje svih zahteva, a do tada ostajemo u blokadi“, navodi se na zvaničnom profilu „Studenti u blokadi“.
Studenti su se 13. decembra okupili i ispred zgrade RTS-a kako bi bukom ometali Dnevnik javnog servisa jer ne objavljuje informacije o njihovim aktivnostima. Arhiv javnih skupova objavio je na svom zvaničnom Fejsbuk profilu da se „u jučerašnjoj protestnoj akciji ispred RTS-a okupilo oko 8.000 studenata, od čega je nešto preko šest hiljada bilo u Takovskoj, a nešto manje od dve u Aberdarevoj. Bio je to najveći studentski protest u ovom veku, u rangu veličine najvećih iz 1992. i 1996/97.“
